Chciałbyś zagrać piosenkę na pianinie, albo keyboardzie, ale niewygodnie Ci się śpiewa? Nie sięgasz głosem w górę albo w dół? Zmiana tonacji temu zaradzi – a ja nauczę Cię, jak to robić 💪🏻

Co to w ogóle jest tonacja?

Zacznijmy od podstaw – czyli od tego, czym właściwie jest tonacja utworu.

Tonacja określa nam, do jakiej gamy należy dany utwór.

Na przykład – jeżeli utwór jest w tonacji C-dur, to dzięki temu wiemy, że głównie będzie korzystał z dźwięków c, d, e, f, g, a, b (zwane też “h”), c. Jak widzisz, są to same białe klawisze. Akordy w gamie C-dur również są zbudowane z samych białych klawiszy – kolejno są to akordy C-dur, d-moll, e-moll, F-dur, G-dur, a-moll, h zmniejszone.

Najważniejsze akordy w danej tonacji (tzw. triada harmoniczna) to akordy leżące na I, IV i V stopniu (w przypadku gamy C-dur, będą to akordy C-dur, G-dur i F-dur – to one będą fundamentem utworu).

Jak pewnie zauważyłeś, nazwę tonacji bierzemy od nazwy gamy, a nazwę gamy bierzemy od jej pierwszego dźwięku (dźwięku na I stopniu tej gamy) oraz jej odmiany (dur lub moll).

Jak określić tonację utworu?

Jeśli będziesz chciał zmienić tonację utworu, to najpierw musisz dowiedzieć się, w jakiej tonacji utwór jest napisany. Tylko jak to zrobić?

Spójrz w nuty i zobacz, czy przy kluczu na początku pięciolinii znajdują się znaki przykluczowe (krzyżyki lub bemole). W odczytaniu tonacji pomoże Ci koło kwintowe:

Na powyższym graficznym przedstawieniu koła kwintowego może odczytać, jakim tonacjom odpowiada zestaw znaków przykluczowych. Zawsze są dwie opcje – durowa i molowa. Jeśli przy kluczu nie ma żadnych znaków przykluczowych, to znaczy, że utwór jest w tonacji C-dur lub a-moll. Tylko skąd wiedzieć w której?

Na to pytanie odpowiedzą Ci akordy użyte w utworze! W 99% przypadków odpowiedź kryje się w zakończeniu utworu – zazwyczaj utwory kończymy akordem tonicznym, czyli zbudowanym na pierwszym stopniu gamy (czyli akordem, który nazywa się tak samo jak gama). Jeśli więc w naszym utworze bez znaków przykluczowych ostatnim akordem jest akord C-dur, to znaczy, że jesteśmy w tonacji C-dur! Akord toniczny często jest też pierwszym akordem utworu.

Spójrzmy na przykład…

Transpozycja – zmiana tonacji

Jeżeli chcesz zmienić tonację utworu (mówiąc wprost – chcesz, aby melodia była trochę wyższa lub trochę niższa), to znaczy, że chcesz dokonać transpozycji.

Zazwyczaj zmiana tonacji przyda Ci się w dwóch najpopularniejszych przypadkach:

• chcesz melodię zaśpiewać i czujesz, że w oryginalnej tonacji jest Ci „niewygodnie” (twój głos nie sięga tak nisko lub tak wysoko),
• oryginalna tonacja jest zbyt trudna (np. ma dużo znaków przykluczowych), przez co na obecnym etapie trudno Ci jest się jej nauczyć i zagrać utwór.

Na czym polega zmiana tonacji (transpozycja) utworu, krok po kroku?

Krok pierwszy – sprawdź, o ile chcesz obniżyć lub podwyższyć brzmienie utworu

Zmiana tonacji zaczyna się od wybrania nowej tonacji, a to najlepiej zrobić “na ucho”.

Zagraj pierwszy dźwięk oryginalnej tonacji i zacznij śpiewać lub nucić (żeby „złapać” oryginalną tonację). Następnie oddalaj się o kilka klawiszy w górę lub w dół dopasowując swój głos, aby określić, w której tonacji będzie Ci najwygodniej.

Jeśli zmiana tonacji utworu ma ułatwić Ci grę na instrumencie – polecam Ci tonacje z małą liczbą znaków przykluczowych.

Dla nowicjuszy gry na klawiszach najlepiej sprawdzi się tonacja C-dur lub a-moll, czyli tonacje bez żadnych znaków przykluczowych, o których trzeba pamiętać w trakcie gry. Łatwe są także tonacje z jednym znakiem przykluczowym – F-dur i d-moll (jeden bemol) oraz G-dur i e-moll (jeden krzyżyk).

Określ interwał, czyli odległość dźwięków

Gdy złapałeś już dźwięk, od którego chciałbyś, aby zaczynał się utwór, czas policzyć jaki interwał jest między tym dźwiękiem, a oryginalnym dźwiękiem rozpoczynającym utwór (tzn. jaka jest odległość między nimi).

Interwał to liczba półtonów – szczęśliwie się składa, że każdy kolejny klawisz pianina jest oddalony o jeden półton. Licząc więc klawisze, policzysz też liczbę półtonów.

Przykład:

Jeśli oryginalny utwór zaczyna się od dźwięku „c”, a chcesz go podwyższyć, aby zaczynał się od dźwięku „e”, to musisz policzyć liczbę „odstępów” między klawiszami „c” i „e”. Będą to półtony – od c do cis (1), od cis do d (2), od d do dis (3) i od dis do e (4). Oznacza to, że chcesz przetransponować swoją melodię o 4 półtony w górę (czyli o tercję wielką dla ścisłości).

Przepisz nuty

Czas spojrzeć w nuty!

Zapisz dźwięk, od którego chcesz zacząć utwór. Sprawdź, o ile wyżej lub niżej na pięciolinii znajduje się od dźwięku rozpoczynającego oryginalny utwór.

Teraz Twoim zadaniem jest przenieść każdy dźwięk o dokładnie taką samą odległość.

Np. Dźwięk „C” leży na jednym polu wyżej, niż dźwięk „A”. Przenieś każdy dźwięk o dokładnie taką samą odległość (tzn. dźwięk leżący na linii przepisz linię wyżej, a dźwięk leżący na polu, na jedno pole wyżej).

Dopasuj liczbę półtonów

Na koniec przyda Ci się określony wcześniej interwał. Musisz upewnić się, że nowozapisane dźwięki leżą dokładnie o trzy półtony wyżej, niż te oryginalne. Jeśli liczba półtonów się nie zgadza, możesz skorygować to poprzez dodanie krzyżyka lub bemola.

Przykład:

Dźwięk „E” leży o jedno pole wyżej od dźwięku „C”, jednak dzielą je cztery półtony. W tym przypadku powinieneś dodać bemol przed dźwiękiem „E” – wtedy zostanie zachowana oryginalna odległość między nimi.

Jak zmienić tonację akordów (chwytów) bez nut?

Jeżeli grasz akordami, to zadanie transpozycji jest właściwie dużo prostsze – nie musisz przepisywać osobno każdej nutki.

Gdy wiesz już, w jakiej jesteś tonacji i na jaką tonację chcesz się przenieść, musisz każdy akord (chwyt gitarowy) zamienić na taki, który jest odpowiednio wyżej.

Brzmi skomplikowanie? Wcale takie nie jest! Spójrz na poniższy przykład:

W piosence “Zawsze tam, gdzie ty” zespołu Lady Pank gramy na początku akordy C-dur, a-moll, G-dur i znowu C-dur. Piosenka jest w tonacji C-dur.

Załóżmy, że chcesz zmienić tonację na D-dur:

• Między dźwiękami “c” i “d” jest odległość dwóch półtonów (od c do cis (1) i od cis do d (2)).
• Weź nazwę każdego akordu i zastąp aktualną nazwę dźwięku, nazwą dźwięku leżącą o dwa półtony wyżej.

W taki sposób C-dur zamieni się na D-dur, a-moll na b-moll (zwane też h-moll), G-dur na A-dur i ponownie C-dur na D-dur. Gotowe! Możesz już grać w nowej tonacji 🙂

Automatyczna zmiana tonacji

W zakładce “darmowe akordy” na mojej stronie internetowej znajdziesz piosenki rozpisane w taki sposób, że wystarczy kliknąć strzałki, aby przetransponować akordy w górę lub w dół o dowolną odległość! Możesz też kliknąć po prostu oznaczenie interesującej Cię tonacji.

Automatyczna zmiana tonacji w MuseScore

Każde nuty w moim sklepie internetowym możesz kupić w kilku formatach – jednym z nich jest plik musescore, czyli plik z nutami, który możesz wgrać do swojego konta na platformie MuseScore.

Taki zabieg pozwoli Ci dowolnie zmieniać tonację utworu poprzez interface musescore – wystarczy kilka kliknięć i wszystkie nuty automatycznie przeniosą się do interesującej Cię tonacji. 💪🏻

Podsumowanie

Zmiana tonacji utworu jest bardzo prosta, wystarczy „przerysować” schemat melodii niżej lub wyżej, a potem jedynie skorygować niepasujące półtony – wszystko po to, aby zachować oryginalne odległości między kolejnymi dźwiękami. W przypadku transpozycji akordów zadanie jest nawet jeszcze łatwiejsze!

Jeżeli dopiero uczysz się grać i boisz się, że tonacja utworu utrudnia jego rozczytanie pamiętaj, że wszystkie nuty w moim sklepie o oznaczeniu “MEGA ŁATWE” i “łatwe” są rozpisane w łatwych tonacjach (zazwyczaj C-dur lub a-moll).